Mieszkańcy opowiedzieli o teatrze zakazanym!

Spektakl „Reżyserzy i Dowódcy” opowiada o młodzieży wiejskiej, która przed wojną i tuż po niej odegrała kluczową rolę w rozwoju lokalnej kultury i szerzeniu oświaty. Bohaterem przedstawienia jest teatr WICI — niezależna, samofinansująca się inicjatywa artystyczna działająca na terenach wiejskich w latach 30. i 40. XX wieku. Młodzi twórcy, pozostając poza polityką i religią, wprowadzali sztukę do życia społeczności wiejskich. WICI, choć wywodziło się ze środowisk ludowych, zachowało autonomię, a jego misją było wzmacnianie kultury i edukacji lokalnej. Dla członków WICI sztuka była równoznaczna z wolnością, a scena — miejscem budowania świadomej, odpowiedzialnej wspólnoty.

Jeden z aktorów, mieszkaniec Tłuśćca relacjonuje:

Pamiętam z dzieciństwa tzw. komedyjki — krótkie przedstawienia, które dziś nazwalibyśmy skeczami. Nie miałem pojęcia, że moi przodkowie podejmowali tak poważne tematy aktorskie i odnosili tak znaczący sukces. Spektakle były biletowane, a dochody — jak wynika z protokołów — znaczące.

Reżyser Daniel Świąder podkreśla:

Moje zaangażowanie w historię WICI wynika z ogromnego szacunku dla dorobku dawnego teatru amatorskiego. Oryginalne protokoły z roku 1946 pokazują, jak wielkie było jego znaczenie — za jeden spektakl w Międzyrzecu Podlaskim zebrano 11 tysięcy złotych, podczas gdy szafa kosztowała 600 zł, a radio 1500. Ta skala pokazuje, jak bardzo lokalna społeczność potrzebowała kultury i jak silnie wspierała swoich artystów.

WICI — teatr wolności

Spektakl przypomina, że dla członków WICI sztuka oznaczała wolność działania. Teatr był miejscem, gdzie młodzi ludzie uczyli się odpowiedzialności, dyskusji i współpracy. Repertuar WICI bywał ambitny i odważny jak na realia wsi lat 30. i 40., a sama forma działalności — samofinansowanie i autonomiczne zarządzanie — czyniła z WICI przykład niepodległej inicjatywy kulturowej.

Twórcy przedstawienia odtworzyli sceny zebrań WICI na podstawie oryginalnych, ręcznie pisanych protokołów odnalezionych w prywatnych zbiorach. W ramach koncepcji „teatru w teatrze” zaprezentowano w całości II akt Rewizora Gogola — tekst, który w kontekście WICI działał jak zwierciadło dawnej diagnozy społecznej: mechanizmy władzy, strach, korupcja i lokalne układy. W tej warstwie spektakl ukazuje, jak dawne problemy rezonują z późniejszą historią, w tym z momentem zakończenia działalności WICI pod naciskiem władz.

Spektakl otworzył występ grupy „Po Niebem”, wykonującej przedwojenny przebój przy udziale archiwalnych fotografii — kontrast między życiem miejskim a realiami wsi podkreślił społeczny wymiar opowieści.

Teatr, który był solą w oku władzy

„Gdy jedności nie będzie, strach się między nas wkradnie” — mówi w spektaklu Krzysztof Adamowicz, przedstawiciel władz gminy. To zdanie, zaczerpnięte z lokalnych przekazów, symbolicznie odsłania mechanizmy nacisku i kontroli stosowane wobec niezależnych inicjatyw artystycznych w okresie powojennym. Dla WICI ta presja oznaczała koniec działalności — dziś jednak potomkowie tamtych twórców wracają na scenę, by dokończyć przerwaną opowieść.

Obsada, która zna tę ziemię

W spektaklu wystąpili: Elżbieta Baj (grająca samą siebie; autorka wywiadu z Franciszkiem Ułasiukiem), Czesław Węgrzyniak (w roli Ułasiuka; dawny sołtys Tłuśćca, dziś prezes Stowarzyszenia Inicjatyw Lokalnych), a także: Bożena Leszczuk, Danuta Gruszczyńska, Elżbieta Makaruk, Maria Bogucka, Bożena Mikołajczuk, Bożena Michaluk, Małgorzata Trochonowicz, Joanna Grochowska, Andrzej Matejuk i Józef Leszczuk. W obsadzie pojawili się także statyści: Barbara Węgrzyniak, Renata Rękas i Władysław Nowosielski. W spektaklu wzięli udział przedstawiciele władz gminy: Michał Teofilski i Krzysztof Adamowicz.

To jedna z najbardziej zróżnicowanych obsad w historii MSTS — łącząca społeczników, samorządowców i miłośników kultury.